In de Goudse Post verscheen een leuk artikel over mijn roman De afscheiding. Het stuk benadrukt dat de afscheiding vooral een strijd was tussen een liberale elite en een gelovig volk.
Overigens was deze klassenstrijd niet een vooropgezet doel van Hendrik de Cock, de predikant die zich uiteindelijk afscheidde van de Nederlands Hervormde Kerk. Voor hem was het conflict in eerste instantie gewoon een theologisch geschil. Dat veranderde nadat de kerkelijke en wereldse overheid hard tegen hem en zijn volgelingen optrad. Toen roerden zijn (veelal arme en gelovige) volgelingen zich. Zij wilden vrijheid van meningsuiting en vrijheid van geloof. En zo werd de kerkstrijd ook een maatschappelijke strijd. Met heel veel actuele trekjes.
De Afscheiding van 1834 is de officiële term voor de religieuze breuk, die door dominee Hendrik De Cock in het dorpje Ulrum in Groningen is veroorzaakt. In zijn roman beschrijft De Jong op meeslepende wijze de periode die eraan vooraf gaat. Een bizarre geschiedenis, noemt Marcel de Jong het. ‘Met zoveel geweld en agressie, onvoorstelbaar. Ik werd geraakt door de minachting van bestuurders voor de opvattingen van het gewone volk.’
Flinke klus
Tijdens zijn onderzoek – ‘een flinke’ – ontdekt De Jong dat de kerkstrijd ook een emancipatiebeweging van de allerarmsten was. ‘Van het volk, de onderklasse, de mensen waarop werd neergekeken. De Cock sprak hun taal en godsdienst, traditioneel, orthodox en met emoties doorspekt. Hij stelde dat voor God ieder mens gelijk was. Het was niet van belang of je rijk of arm was, maatschappelijke invloed had of niet. Dat deed wat met de armen, hoor, die in de samenleving als voetveeg behandeld werden. De woorden van De Cock gaven hen zelfrespect. Bovendien luisterde De Cock naar de mensen. Dat was heel anders dan de andere predikanten die met dedain naar de gewone man keken.’
Haat en verdeeldheid
De armste bevolkingsgroepen voelden zich door de Cock begrepen, vertelt De Jong. ‘Eindelijk was er iemand die hen zag staan.’ De aanhang van De Cock groeide razendsnel, tot grote frustratie van de bestuurlijke en kerkelijke elite. Die wilden rust en eenheid, geen volk dat zijn plek opeiste. ‘Er werd keihard ingegrepen. Boetes, gevangenisstraffen, mishandeling. Er werden zelfs militairen op de aanhangers van de Cock afgestuurd. De Cock werd zelfs een haatprediker genoemd, iemand die haat en verdeeldheid zaaide. Hij verdween uiteindelijk zelfs achter de tralies. Steeds meer ontwikkelde de kerkstrijd zich tot een klassenstrijd tussen een liberale elite en een arm en gelovig volk.’
Wieg moderne Nederland
De kerkstrijd leidde uiteindelijk tot de gereformeerde kerk. ‘Maar de afscheiding was ook voor de grondwet belangrijk,’ vertelt De Jong. ‘Thorbecke raakte geïnspireerd door de kerkstrijd en nam de vrijheid van godsdienst, meningsuiting en onderwijs onvoorwaardelijk in de grondwet van 1848 op. Daarmee stonden De Cock en zijn aanhangers aan de wieg van het moderne Nederland. Daarom heb ik mijn boek in een romanvorm gegoten. Ik wil dat de strijd van De Cock en zijn aanhangers voor een breed publiek toegankelijk is. En let wel, het is een spannend verhaal, hoor. Het is zo absurd dat je het nauwelijks kunt geloven. Toch is het allemaal echt gebeurd.’
De roman De Afscheiding is verschenen bij Uitgeverij Passage en te koop via alle boekwinkels. Marcel de Jong organiseert ook regelmatig rondleidingen in Ulrum. Meer informatie daarover is te vinden via de website groningerkerken.nl.