Vaak wordt gezegd dat de schoolstrijd begon aan het einde van de negentiende eeuw. Een vergissing. Al in 1834 begon de strijd voor gelijkstelling voor het bijzonder onderwijs. De eerste gereformeerde school werd in november 1834 in Smilde geopend. Ook dit beschrijf ik in mijn roman. Helaas was de school geen lang leven beschoren. Slechts vier dagen!
Geen luxe lokalen. Of mooi lesmateriaal. De school bevond zich in een schuur, tussen een varkenshok een stal met een kalf, turf, plaggen en stro. De kinderen leerden aan twee tafels en acht banken lezen en spellen uit het #A.B.C.-boekje. De afbeelding van de Griekse filosoof Xenophon stond bij de letter X, een man wiens denken werd geleid door moraal, patriottisme en religie. De oudere kinderen hadden ‘De Goddelijke Waarheden’ van Hellenbroek voor zich liggen. In koor reciteerden ze de antwoorden op de vragen die de schoolmeester uit het catechisatieboekje voorlas.
‘Is de Bijbel licht of donker?’
‘Licht, meester. Licht, in de dingen die voor de zaligheid nodig zijn.’
‘En welke psalm hoort daarbij?’
‘Psalm 119. Uw woord is als een lamp voor mijn voet, en een licht voor mijn pad.’
‘Is er van de Heilige Schrift niets verloren of vervalst?’
‘Nee, zij is nog net zo heel en zuiver als zij ooit is geweest.’
Reciteren. Nadenken was van minder belang.
Na vier dagen gesloten
De school werd al na vier dagen gesloten. Te ongezond vond de overheid. En illegaal. Openbaar onderwijs was bovendien de norm. De overheid moest niets hebben van scholen op gereformeerde grondslag. Daarover zei de Provinciaal schoolopziener Hofstede de Groot, ook hoogleraar in Groningen, het volgende:
‘We hebben niet voor niets openbaar onderwijs. Het is de enige plek waar kinderen van verschillende gezindten met elkaar omgaan. Daar leren ze elkaar kennen en respecteren als mensen. Zo kan het onderwijs bijdragen aan eensgezindheid en verdraagzaamheid. Door de gereformeerde scholen zal die tolerantie in een oogwenk verdwijnen. De zachtaardigheid van dit land zal ten prooi vallen aan godsdiensthaat.’
Ook deze schoolstrijd verwerk in mijn roman over de afscheiding. Verschijnt oktober bij Uitgeverij Passage.