De eerste recensies van de roman De Afscheiding zijn inmiddels verschenen. Ze zijn allemaal lovend en positief: ‘Een intrigerend boek over een fundamentalistische vrijheidsstrijd.’  (Dagblad van het Noorden). ‘Een uitstekend leesbare historische roman waardoor je ontdekt waarom Nederland zoals we dat kennen is zoals het is.’ (Blad). ‘Een literair monument.’ (De Marne-Nieuws).

Dagblad van het Noorden: intrigerende roman

Bibliotheken Nederland: boek sleept je als lezer mee

Kerkbode Noord-Nederland: kritisch over vermenging feit en fictie

Harm Veldman, biograaf van dominee De Cock vindt dat het boek feit en fictie te veel door elkaar haalt. En de kerkstrijd ook een sociale strijd? Hij vindt het onzin. Aan de lezer om te oordelen.

De Marne-Nieuws: literair monument 

In de boekenbijlage van De Marne Nieuws wordt het boek een literair monument genoemd.

Blad – Magazine voor literatuur: Uitstekend leesbaar

Zelf een oordeel vellen?
Bestel het boek dan via de boekhandel in je buurt, www.bol.com of  Uitgeverij Passage.

In 1834 veroorzaakte Hendrik De Cock een belangrijke scheuring in de Nederlands Hervormde Kerk. Hij keerde terug naar een zeer strenge vorm van bevindelijk geloven. Door hem ontstond de gereformeerde kerk. Maarten ’t Hart, Jan Siebelink, Jan Wolkers: ze schreven allemaal over de ellende die het bevindelijk geloof hen bracht. Ook anderen spreken vol afschuw over die vorm van geloven. Verstikkend is het, schreef een domineeszoon mij gisteren nog. Maar hoe kan het dan toch dat in 1834 De Cock zoveel aanhangers had? Welke hoop ontleenden ze aan zijn strenge godsdienstigheid? En waarom waren het vooral de allerarmsten die steun bij hem vonden? Dat is waar mijn roman over gaat.

Ik schrijf als volstrekte buitenstaander over de kerkstrijd in 1834, die vaak nog doorklinkt in de godsdienstige meningsverschillen in het protestantse deel van de bevolking. Niet-christelijk opgevoed, nooit gedoopt, geen belijdenis gedaan, niet eens kerkelijk. Ik ben zelfs gewoon agnost: ik vind dat ik geen kennis kan hebben over het wel of niet bestaan van een God. Hij die niet weet, noem ik mezelf wel eens. Vreemd genoeg maakt dat het schrijven over de kerkstrijd gemakkelijker. Ik ga niet gebukt onder heftige emoties, boosheid, verdriet, of juist vreugde, of angst. Dat maakt het volgens mij beter mogelijk begrip te hebben voor de mensen die hebben geleden onder de bevindelijke vormen van geloof en tegelijkertijd ook voor de mensen die daar juist steun aan ontlenen.

Als buitenstaander nooit gestelde vragen stellen

De kerkstrijd heeft zich afgespeeld in 1834. Hij liep hoog op, met predikanten die elkaar voor rotte vis uitscholden, vechtpartijen tussen voor- en tegenstanders van De Cock en militair ingrijpen door Koning Willem I. De aanhangers van De Cock werden smalend Cocksianen genoemd – nog steeds, vertelde een dertigjarige vrouw mij pas geleden nog. Ze werd er op school zelfs om gepest. Om de strijd goed te begrijpen heb ik veel gelezen, tientallen preken gelezen en beluisterd en kerkdiensten bezocht. Ook heb ik intensief gesproken met verschillende dominees, van strenge signatuur en juist meer verlicht. Juist het feit dat ik niet-gelovig buitenstaander ben, maakte deze gesprekken buitengewoon boeiend, voor mij én de dominees. ‘U stelt vragen, die nog nooit iemand aan mij heeft gesteld,’ vertelde een bevindelijke dominee mij met een glimlach. ‘Zeer interessant.’ En daarna legde hij me uit welke hoop de allerarmsten in de samenleving (dagloners, turfstekers) ontleenden aan de predestinatieleer van De Cock, de gedachte dat God vooraf heeft bepaald wie wel en wie niet naar de hemel gaat. ‘Het maakte alle mensen opeens gelijk tegenover God,’ legde hij uit. ‘De herenboer die de arbeider zo onderdrukte, was opeens evenveel, of beter gezegd: even weinig waard als die arbeider.’ Het leidde tot grote onzekerheid en angst onder de volgelingen (ben ik wel uitverkozen), maar ook tot een zekere wereldse emancipatie. De allerarmsten hoefden opeens niet meer op te kijken tegen de notabelen die hen met minachting bekeken. Alleen tegen God moest opgekeken worden, niet tegen mensen, en zeker niet tegen diegenen die een meer verlichte vorm van protestantisme aanhingen. Zij waren aanhangers van de duivel, en daarmee dus automatisch meteen minder waard.

De Cock had daarbij ook oog voor de noden van de allerarmsten, vooral gestimuleerd door zijn vrouw Frouwe Venema. Het maakt hem, misschien ongewild, tot een leidsman voor de minstbedeelden in de provincie Groningen. Een perfecte voorganger dus? Dat is maar de vraag. Zijn tirades tegen zijn tegenstanders zaten vol gif, venijn en beschimpingen.

Al met al genoeg ingrediënten voor een roman over deze bijzondere episode in de Nederlandse geschiedenis. Verschijnt bij uitgeverij Passage.

Uiteraard laat ik me intensief ondersteunen bij het schrijven van deze roman. Ik heb niet alleen een literair meelezer/redacteur, maar ook een historicus en een voormalig universitair docent kerkgeschiedenis aan mijn zijde staan. Hun inbreng en feedback is van enorm groot belang. Hun vragen, feedback en verhalen helpen mij die onbekende kerkelijke wereld goed te doorgronden.

Over de afscheiding in de Nederlandse Hervormde Kerk is veel geschreven. Wetenschappelijk. En altijd vanuit godsdienstig perspectief. Maar de kerkstrijd in 1834 reikte verder. Het was ook een botsing tussen de bestuurlijke en kerkelijke elite en de allerarmsten in de samenleving. Vanuit dat standpunt schrijft Marcel de Jong – schrijver bij uitgeverij Passage – de eerste literaire roman over deze belangrijke episode in de Nederlandse geschiedenis.

Een portret van een jongen
In de woonkamer van mijn vader en zijn vrouw hangt, ietwat verscholen in een hoek, een geschilderd portret van een kleine jongen. Een aantal jaar geleden vroeg ik wie die jongen was. De vrouw van mijn vader vertelde dat de jongen haar grootvader was, de kleinzoon van de beroemde dominee, Hendrik de Cock. Ik had geen flauw benul wie die man was. Hierop kreeg ik een biografie van de dominee in handen gedrukt, en een Kamper Miniatuur over zijn vrouw, Frouwe Venema. Dan werd het tijd dat ik deze man eens leerde kennen, werd mij gedecideerd gemeld. Dan zou ik niet alleen haar voorouders leren kennen, maar ook kennis nemen van een bijzondere episode in de Nederlandse geschiedenis.

Onverdraagzaamheid
Met verwondering heb ik de boeken gelezen. Een onbekende wereld ging voor mij open. Ik verbaasde mij over de bewondering van de schrijvers voor de dominee. Maar wat vooral mijn aandacht trok, was de intensiteit van de kerkstrijd in 1834, de onverdraagzaamheid, de agressie, het onvermogen de ander te begrijpen, de onwil ook om dit te doen, uiteindelijk allemaal uitmondend in militair ingrijpen door Koning Willem I, gevangenisstraffen en een kerkscheuring.

Strijd tussen elite en de allerarmsten
Het verhaal boeide mij mateloos. Ik heb me daarna volledig in de kerkstrijd gestort. Duizenden pagina’s gelezen, verschillende studiereizen naar Ulrum gemaakt, gesproken met streng-gereformeerde dominees, een oud-docent Kerkgeschiedenis van de Theologische Universiteit Kampen. Een bizarre wereld rolde zich voor mij uit. Ik ontdekte dat de volgelingen van De Cock vooral de allerarmsten waren, de dagloners, turfstekers, de mensen die in de marge van de maatschappij functioneerden, kansloos en met minachting bekeken. Ik wilde begrijpen waarom vooral zij volgelingen van De Cock werden. Waarom zij de dragers van de afscheidingsbeweging werden. Ik ben in het leven van die mensen gedoken, in hun armoede, de ellendigheid van hun bestaan, het dedain waarmee de elite hen bekeek. En langzaam maar zeker begreep ik welke hoop mensen aan De Cock ontleenden. De kerkelijke en bestuurlijke elite was van mening dat je door goed en succesvol te leven in de hemel kon komen. Tja, als je dan straatarm en kansloos door het leven moet gaan, heb je daar maar bar weinig aan. De Cock predikte iets anders. Hij zei dat alleen God bepaalde wie het eeuwige heil zou krijgen. En voor hem was iedereen daarin gelijk, arm, rijk, belangrijk, onbelangrijk. Het was de werking van de Heilige Geest die bepaalde wie in de hemel zou komen. Niet de mensen. Die hadden daar geen invloed op. Nou ja, wel door de Heilige Geest toe te laten tot hun hart en zijn werking te laten doen. Opeens waren arm en rijk even nietig, even machteloos – gelijk dus. De uitverkiezing gold net zo min, of net zo veel, voor de armen als voor de mensen die het in deze wereld voor het zeggen hadden.

Bovendien sprak De Cock de bevindelijke en door emoties gekleurde taal van de allerarmsten op het platteland. Zijn woorden begrepen de mensen. Die spraken zij thuis, op straat, in de armoede van hun leven. De dominees in de andere kerken spraken academisch, onbegrijpelijke taal – studieboekentaal.

En wat De Cock ook deed, gestimuleerd door zijn vrouw Frouwe Venema, was contact onderhouden met de allerarmsten. Wat een verschil met de andere predikanten die schaamteloos neerkeken op turfstekers en dagloners!

Een nieuw perspectief op een bizar verhaal
Mijn roman speelt zich af in deze bijzondere klassenstrijd. Een nieuw perspectief, gesteund door literatuur, maar ontkend door een groot aantal schrijvers van gereformeerde snit.

Vooral hoop ik niet-christelijke lezers mee te nemen in een bizar verhaal uit de Nederlandse geschiedenis. Stel je voor: Koning Willem I die soldaten stuurt naar een klein dorpje in Groningen met de opdracht zoveel mogelijk te vloeken om de volgelingen van De Cock diep te kwetsen!

Op dit moment ben ik druk bezig met het schrijven van een roman over de afscheiding in 1834. Bij gereformeerden een bekende episode uit hun kerkgeschiedenis. Maar het was ook een sociale strijd in het noorden van Nederland. Een strijd tussen een liberale elite en een onderdrukte bevolking die in diepe armoede leefde. De liberale elite won niet. Ondanks de militairen die Koning Willem I naar Ulrum zond.

Verschijnt bij uitgeverij Passage.

Dit blog zal ik binnenkort vullen met artikelen. En korte video’s.